Untitled

Sinds ik Nederland en Fischer Z vijf jaar geleden verliet is het peil van mijn schaakspel - sowieso toen al niet bijster indrukwekkend meer - ongetwijfeld verder gezakt. In mijn vier Parijse jaren raakte ik slechts sporadisch een stuk aan: een paar vluggertjes tussen de middag met verdwaalde schakers en heel af en toe een snelschaaktoernooitje in toen nog rokerige caferuimtes met halve en hele Russische schaakmeesters/emigranten en Franse jeugdtalenten (vrij sterk dus, ik kan het aanbevelen!). Nu ik sedert het begin van dit Annus Horribilis van Fischers sterfjaar letterlijk in de Saoedische woestijn ben verzeild geraakt is het nog erger, al heb ik inmiddels in de Zuid-Afrikaanse ambassadeur een verwoede vluggeraar en plezierige schaakmaat getroffen. Op onze eerste vluggeravond gingen er twee flessen Zuidafrikaanse wijn doorheen, dus je begrijpt dat de combinaties aan het eind van de avond hier en daar te wensen overlieten. Wat ik in de afgelopen jaren van wedstrijd-abstinentie wel heb gedaan, is een vreemde tik ontwikkeld voor kromme, bizarre openingen. Mede uit afkeer voor de eindeloze stroom over-ontwikkelde en oersaaie openingstheorie, hierin had Fischer natuurlijk hartstikke gelijk dat dit ons edele spel degradeert. Vanzelfsprekend is Fischer-random daartegen veruit het beste medicijn, maar als je dan toch in de traditionele opstelling speelt, gooi dan toch vooral die geijkte openingszetjes het raam uit en experimenteer er lustig op los, kortom…schaak als een beest! Mag ik proberen de vernieuwingsgezinde Fischer-zetters een beetje op te warmen voor de meest beestachtige openingen?

Zelfs op het gebied van de kromme, ` onorthodoxe' openingen zijn er inmiddels talloze boeken en websites, maar die moet je echt alleen maar gebruiken als inspiratiebron en zeker niet als `theorie' . Het meest komische boek is zonder twijfel “How to play chess as an animal” van Anthea Carson en “Life Master” Brian Wall, 2007. Zeker voor wie kleine kinderen heeft echt een aanrader! Toen ik het boek bestelde smeekte Brian Wall mij het in het Frans te vertalen (hij dacht vermoedelijk dat ik fransoos was vanwege mijn Parijse adres), maar daar begin ik niet aan. Het leuke van het boek is dat Carson & Wall een hele rits kromme openingen in een beesten-catalogus hebben geplaatst, om te smullen. Hoogste tijd voor wat zetten en partijtjes.

Laten we eens beginnen met een opening die de meeste wel kennen, de machtige Oerang-Oetang: 1. b2-b4! Een opening waar Fischer Z-coryfee Bram van Dijk in zijn jonge jaren ook mee geflirt heeft, al hield hij geloof ik vooral vande vertraagde varianten zoals bijvoorbeeld in 1.Pf3 Pf6 2.g3 g6 3.b4! waarmee hij mij in de vorige eeuw ooit bijna plette. En de vader van Fischer Z-topper Rein Barendregt was ook een liefhebber van de Oerang Oetang. Zie bijvoorbeeld Barendregt-Kuipers, Amsterdam 1966: 1.b4 a5 2.b5 f6 3.Lb2 d6 4e3 g6 5.f4 Lg7 6.Pf3 enz.

De naamgeving van deze opening gaat uiteraard terug op de kleurrijke Tartakower die na een bezoek aan de dierentuin tijdens een toernooi in 1924 in New York opende met 1.b4 tegen Maroczy. Tartakowers verklaring: `ik consulteerde voor deze partij een jonge oerang-oetang en de manoevre b2-b4-b5 deed mij denken aan de klimbeweging van het inventieve beest'…(zie Xavier Tartacover, “Tartacover vous parle” , 1953, p. 106). Van Tartakower, groot aanhanger van hypermoderne onorthodoxe openingen, zijn ook de onsterfelijke woorden: `zo lang als een opening dubieus is, is hij speelbaar!' . Maar de Oerang-Oetang is veel meer dan dubieus (volgens recent onderzoek is het dier zelfs intelligenter dan de vaak bejubelde chimpansees) en zeker heel goed speelbaar.

Het schijnt dat sommige witspelers op 1.b4 het modieuze antwoord 1…c6!? vrezen. Volkomen ten onrechte, naar mijn mening. Mits je niet te bangelijk bent aangelegd. Zie voor hoe het moet bijvoorbeeld Brian Wall - Tim Brennan: 1.b4 c6 2.c4 Pf6 3.Lb2 Db6 (dit schijnt de pointe te zijn) 4.a3! a5 5.c5! (onthoud deze, die komt steeds terug) Dc7 6.d4 ab4: 7.ab4: Ta1: 8.La1: b6 9.e3 en dit noemt Brian Wall een `koraalrif' en wit zou ietsje beter staan. De kneep zit hem steeds, zoals gezegd, in het zetje c4-c5 op het goede moment. Ander voorbeeld: 1.b4 c6 2.Lb2 Db6 3.a3 a5 4.c4! ab4: 5.c5! (daar is ie weer) Dc7 (5…Dc5:?? 6.ab4: verliest een volle toren) 6.ab4: Ta1: 7.La1: Pf6 8.e3 enz.

Even een grappig voorbeeldje uit eigen keuken, de vertraagde Oerang-Oetang in een gambiet-variant, ik heb hier wit: 1.g3 d5 2.b4 c6 3.Lb2 a5 4.a3 Db6 5.Lg2!? ab4: 6.Pf3 ba3: 7.La3: e6? 8.Lc5!!( ik had dit valletje niet eerder in een partij gezien)….Lc5: (wat anders?) 9.Ta8: Dc7 (9…Lf2:+ faalt op 10.Kf1 en zwart kan niet tegelijkertijd Tb8: en e3 verhinderen) 10.d4! Ld6 11.Pd2 Pa6 12.c4! Pe7? 13.c5 en wit wint snel. Voor wie denkt dat de zwartspeler een grote knoeier was kan ik melden dat zijn ELO ruim boven de 2200 ligt (ik heb beloofd zijn identiteit niet prijs te geven), maar het was wel een vluggertje ja. Nog komischer dan dit partijtje is dat ik, na het getoond te hebben aan de Yahoo-groep Unorthodox Openings, een email kreeg met de mededeling dat het valletje nog op dezelfde dag gekopieerd was in een partijtje op de Italiaanse website scacchisti.it !

Voor wie wil weten of Fischer zelf ooit de Oerang-Oetang heft toegepast heb ik nog dit gevonden: 1.b4 e5 2.Lb2 f6 3.e4 Lb4: 4.Lc4 Pe7 5.Dh5+ Pg6 6.f4 ef4: 7.Pf3 Pc6 8.Pc3 Lc3: 9.Lc3: d6 10.Ph4 Pe7 11.Pf5 Kf8 12.0-0 De8 13.Lf6:! Lf5: 14.ef5: d5 15.fg6: gf6: 16.Dh6+ Kg8 17.g7 1-0 Fischer - Gloger, Cleveland simultaan 1964.

Een andere beestachtige opening die bijna zo sterk is dat het niet echt meer krom en onorthodox is, is natuurlijk de verraderlijke Nijlpaard-opening oftewel de Hippopotamus (soms zie je deze opening ook als de Schorpioen aangeduid). Die gaat terug opde excentrieke Engelse speler J.C. Thompson in de jaren vijftig. Het is oorspronkelijk een opening die voor zwart is uitgevonden: fianchetteer keurig beide lopers en pionnetjes, ho niet verder dan de derde rij, paarden op de tweede rij (laag in het water blijven liggen net als het nijlpaard) en afwachten maar tot wit zichzelf voorbij galloppeert wat vrijwel altijd gebeurt vroeg of laat…neem dit partijtje met Vlastimil Hort als zwart: 1. e4 g6 2. d4 d6 3.Le3 Lg7 4.Pc3 a6 5.a4 b6 5.Dd2 Lb7 7.Lc4 Pd7 8.Pf3 e6 9.0-0 h6! Heel typerend, het maakt bijna niet uit hoe wit zich opstelt, de zwarte zetjes zijn steeds hetzelfde…10.Tfe1 Pe7 11.Tad1 Kf8! 12.Ld3 Kg8 13.Pe2 Pf6 14.Pg3 De8! En wit werd langzaam weggeschoven, zwart heeft geen zwaktes en wit spiegelbeeldig geen aanknopingspunten.

Wat denk je van dit juweeltje? 1. e4 d6 2.d4 g6 3.Pc3 Lg7 4.Le3 a6 5.Dd2 Pd7 6.0-0-0 b5! (ja als wit direct gaat stormen komt zelfs het nijlpaard wat sneller in actie) 7.f3 Lb7 8.h4 h6 9.g4 Tc8! 10.g5 hg5: 11.Lg5: c5 12.dc5: Pc5: 13.Lh3 b4! 14.Pd5 b3!! en zwart wint. Het nijlpaard staat niet voor niks bekend als een van de meest gevaarlijke en gewelddadige beesten, het duurt even voor zijn bek opengaat maar weinigen kunnen het vervolg navertellen. Een heel goed boek over de Nijlpaard, als je echt wat meer `theorie' wil (nodig is het absoluut niet!) is Andrew Martin, “ The Hippopotamus Rises” , 2005.

Het kan allemaal ook met wit natuurlijk, zie bijvoorbeeld Kamsky-Ponomariov, Wereld Snelschaakkampioenschap Moskou, 2007: 1.g3 d5 2.Lg2 Pf6 3.b3 e5 4.Lb2 Pc6 5.d3 h5 6.h3 Lb4+ 7.Pd2 Le6 8.a3 Ld6 9.e3 De7 10.b4 0-0-0 11.b5 Pb8 12.a4 enz. Wit won na 47 zetten. Kamsky speelde de Nijlpaard in dit toernooi met wit en zwart en versloeg daarmee met zwart o.a. ook Bacrot, Rublevsky en Carlsen.

Dit verhaal dreigt nu wel weer vreselijk degelijk en serieus te worden. Tijd dus voor wat frivolers. De Draak en de Pelikaan kenden we al uit het oersaaie Siciliaans, maar wat vind je van de Olifanten-oren Opening? 1.e4 h6 2.d4 a6 daar is ie…Onder andere in praktijk gebracht door kromme openingenkoning Michael Basman (Engelse IM) , bijvoorbeeld Bibby-Basman, 1990: 1.d4 h6 2.e4 a6 3.f4 c5 4.Pf3 g5!? (Basman is niet zachtzinnig) 5.fg5: hg5: 6.Lg5: Lg7 7.Pc3 cd4: 8.Pd4: Pc6 9.Pc6: bc6: 10.Lc4 Db6 11.Lb3 Th2: oeps….zwart won snel. Basman noemt deze opening trouwens de St. George en hij schreef er een aardig boek over. Zoals bekend paste Tony Miles de Olifant-oor 1…a6 ooit toe om Karpov te verslaan, je kunt je Karpovs gezicht ongeveer voorstellen toen hij dit voorgeschoteld kreeg! Dat ging zo, Karpov-Miles, 1980: 1.e4 a6! 2.d4 b5 3.Pf3 Lb7 4.Ld3 Pf6 5.De2 e6 6.a4 c5 7.dc5: Lc5: 8.Pbd2 b4 9.e5 Pd5 10.Pe4 Le7 11.0-0 Pc6 12.Ld2 Dc7 13.c4 bc3: 14.Pc3: Pc3: 15.Lc3: Pb4 en wit had niets meer en verloor uit frustratie. Onschuldig zijn de oren van de olifant dus allesbehalve, ze worden niet voor niks in de strijd geworpen tijdens de paringsperiode!

Het kan vanzelfsprekend ook met wit (Carson & Wall noemen het dan The Creepy Crawly), zie Basman-Linton, 1990: 1.h3 e5 2.a3 d5 3.c4 Pf6 4.cd5: Pd5: 5.Dc2 Pc6 6.e3 Ld6 7.b4 Le6 8.Lb2 0-0 9.Pf3 enz. Basman rokeert meestal niet, maar doet gewoon g4, Tg1 en wint dan vaak. Wie trouwens zweert bij Tg1 en g4 zo snel al dat kan, doet er goed aan de Pinguin-opening toe te passen: 1.Pf3 d5 2.Tg1 (de pinguin hobbelt van h1 naar g1…) c5 3.g4! enzovoort. Ik geef toe, niet echt serieus maar wel grappig en best goed voor een vluggertje.

Dan hebben we natuurlijk nog de Lemming-opening: 1.d4 Pa6, al noem ik dit zelf ook graag de Dronken Paard Opening en wordt het ook wel De Bruycker verdediging genoemd (naar de Belgische speler met dezelfde naam, al paste Van Geet hem in Nederland ook toe) . Er is een hypermoderne theorie die zegt dat paarden de gefianchetteerde loper niet in de weg moeten staan en daarom beter tijdelijk aan de rand kunnen worden gestald. De CanadeseGM Duncan Suttles in de jaren zeventig was hier een groot aanhanger van, zowel met zwart als met wit en heeft menig grootmeester ermee verslagen. In eigen land wist Gerard Welling er ook weg mee.

Met wit kan het ook, al wordt 1.Na3 (in Engelse notatie) dan meestal de Durkin Opening of de Sodium Aanval genoemd (ken je de chemische formules nog?!) - hoewel Brian Wall zweert bij Lemming-in-de voorhand. Open je 1.Ph3, wat ik meestal prefereer, dan heet het ook wel de Amar Opening of de Parijse Opening. Niet zelden wordt een randpaard-opening ook meer algemeen aangeduid als `Dronken Paard Opening', waarmee we terug zijn in het dierenrijk. Je kunt beide beschonken paarden ook best aan de rand stallen, zie bijvoorbeeld Martinidesz-Docx, 1992: 1.Pa3 e5 2.Ph3 (ik noem dit de dubbele dronkenpaardopening) d5 3.g3 Pf6 4.f3!? Lc5 5.Pf2 Pc6 6.c3 Lf5 7.Pc2 a5 8.d3 h6 9.e3 De7 10.Lg2 Td8 11.De2 Lh7 12.0-0 0-0 13.Kh1….tja een beetje gek oogt het wel. Maar kijk even mee met Welling-Horvath, 1996: 1.Pa3 g6 2.c3 d5 3.g3 Lg7 4.Lg2 e5 (na bijvoorbeeld Pf6 speelt Welling graag f4 ) 5.Pc2 c6 6.d4 e4 7.f3 f5 8.Ph3 Pf6 9.0-0 0-0 10.Lg5 h6 11.Lf6: Tf6: 12.fe4: de4: 13.g4! fg4: 14.Pf2 en nadat de paarden zich ontnuchterd hervonden hadden won wit snel.

Ik heb zelf de dubbele-dronkenpaardenopening enkele keren uitgeprobeerd per email tegen de Japanner Teruyuki, bijvoorbeeld met wit in dit miniatuurtje : 1.Pa3 e5 2.Ph3 d5 3.g3 Pf6 4.Lg2 Le7 5.c4 Le6? 6.Pg5 Lf5 7.Db3 Lc8 8.cd5: 0-0 9.Pc4 Pd5: 10.Pe5: Lg5: 11.Ld5: 1-0 Flauw he? Maar geeft wel aan dat de opening niet zo onschuldig is.

Tartakower heeft 1.Ph3 zelfs in gambiet-vorm gespeeld: 1.Ph3 d5 2.g3 e5 3.f4 Lh3: 4.Lh3: ef4: 5.0-0 fg3: 6.hg3:, brrrr… het zgn. Parijs-gambiet (ja, inderdaad, Parijs is geen beest maar wel beestachtig…) en hoewel ik een groot Parijs-liefhebber ben geworden in 4 jaar Lichtstad kan ik dit niet echt aanbevelen, ik heb er in vluggertjes iets te vaak lelijk mee verloren.

Nu we toch al een beetje aan het smokkelen zijn in de naamgeving, Brian Wall voegt de Bird's Opening 1.f4 moeiteloos toe in zijn dierenopening-catalogus hoewel natuurlijk de naamgeving van deze opening teruggaat op de Engelse speler Henry Bird. Desalniettemin kan De Vogel natuurlijk wel beschouwd worden als een tamelijk onorthodoxe opening, bijvoorbeeld Tartakower paste hem graag en vaak toe. En f4 in combinatie met d4 staat wel weer bekend als De Eend (Canard). Speel je het met e3, Pf3 en Le2 dan is het natuurlijk al snel een saaie Hollandse opening in de voorhand. In combinatie met een fianchetto g3, Pf3 en Lg2 wordt het een Leningrader in de voorhand. Maar je kunt ook een wildere aanvliegroute kiezen, bijvoorbeeld in het zogenoemde Vogel-vleugel gambiet, zie bijvoorbeeld Ermenkov-Katsenos, 1993: 1.f4 c5 2.b4! cb4: 3.Lb2 Pf6 4.a3 ba3: 5.Ta3: Pc6 6.Pf3 e6 7.Ta4 b5 8.Ta2 Lb7 9.e3 enzovoort.

De Vogel is een van de onorthodoxe openingen die ook door onze eigen Fischer is toegepast, zie Fischer-Smyslow, Herceg Novy, 1970, snelschaaktoernooi: 1.f4 d5 2.Pf3 Pf6 3.b3 g6 4.Lb2 5.g3 (ja zo moet het dus!) 0-0 6.Lg2 c5 7.e3 ( al la Tartakower!) Pc6 8.0-0 d4 9.De2 lf5 10.Pe1 Lc2: 11.Pc2: d3 12.Dd1 dc2: 13.Dc2:Pb4 14.Dc4 Tb8 15.a4 b6 16.Td1 Tc8 17.Pa3 e6 18.e4 De7 19.e5 Pfd5 20.Pb5 Tfd8 21.a5 en Fischer won na 64 zetten.

Een ander hoofdstuk is De Krokodil: 1.c3 (meer bekend onder de naam de Saragossa, maar c3 lijkt op de neus van de krokodil in het water, onschuldig maar niet heus…), bijvoorbeeld Wall-Brown, 2007: 1.c3 e5 2.g3 c6 3.Lg2 d5 4.d4 Ld6 5.de5: Le5: 6.Pf3 Lc7 7.0-0 Pf6 8.Lg5 0-0 9.Pbd2 Te8 10.Pd4 enz. Of Welling-Hofman, 1983: 1.c3 c5 2.Pf3 Pf6 3.Pa3 Pc6 4.g3 d5 5.Lg2 e6 6.0-0 Le7 7.d3 0-0 8.De1 a6 9.e4. Lijkt al vrij normaal qua stelling eigenlijk…

Ik zou nog pagina's kunnen doorgaan, met de Vos (1.e4 f6 2.d4 Kf7), de Giraf (1.e4 e5 2.Pc3 Lc5 3.Dg4), de Zebra (1.a4 a5 2.c4 c5 3.e4 e5 4.g4 g5) en andere onzin, maar dat wordt te saai. Laat ik afsluiten met een van de meest waanzinnige beesten-openingen: de Koning Krab Aanval oftewel 1.h4! Ook wel bekend onder de naam Kadas-opening (naar de Hongaarse meester Kadas) of Desprez opening of zelfs Reagan Aanval (naar de voormalige Amerikaanse president). Deze opening is in de eerste helft van de 20e eeuw ook wel toegepast door onder andere Janowsky en Bogoljubow. Ben je er klaar voor? Wat te denken van Kadas-Archipov, 1984: 1.h4 e5 2.d4 ed4: 3.Pf3 c5 4.c4 d5 5.e3 de3: 6.cd5: ef2:+ 7.Kf2: (volg je het nog…?) Pf6 8.Lb5+ (reeds beslissend!) Ld7 9.Te1+ Le7 10.d6 en wit won binnen 25 zetten.

De Oekrainische meester Orest Vovk is ook een groot aanhanger. Zie hier hoe hij de Duitse meester Kochetkova inmaakt: 1. h4 d5 2.h5 e5 3.h6 (ja Vovk stoot de h-pion gewoon onmiddellijk net zo ver op als hij kan…) Ph6: 4.d4 ed4: 5.Lh6: gh6: 6.Dd4: Tg8 7.Pc3 Le6 8.0-0-0 Pc6 9.Da4+ Dg5+ 10.f4 Dg3 11.e4 Df4:+ 12.Kb1 0-0-0 13.Lb5 de4: 14.Pge2 De3 15.Lc6: bc6: 16.Da6 1-0. Krab eten kan schadelijk zijn voor de gezondheid...

Het gaat niet altijd zo snel natuurlijk: 1.h4 e5 2.h5 d5 3.h6 g6 ( op 3…h6 speelt wit 4.d4 en gaat verder met Lf4, Pf3 enz. ) 4.d4 e4 5.c4 c6 6.Pc3 f5 7.Ph3 dc4: 8.d5 c5 9.Lg5 en wit staat heel prettig, ik heb hier menig vluggertje mee gewonnen tegen eerder genoemde anonieme Meesterklasse- speler die 200 ELO punten meer dan ik bezit. Vooral in vluggertjes is de Koning Krab m.i. een dodelijk wapen juist omdat het niet serieus genomen wordt. Volgens Brian Wall, die - het zij toegegeven - nog wel eens op hol slaat, gebeuren er rare dingen als je de Krab speelt. Hij speelt zelfs de Koningin Krab Opening, die 1. a4 en dan h4 combineert. Ook aarzelt hij niet dit zelfs met zwart te spelen, de Krab Verdediging. Het voelt volgens Wall niet als een echte schaakpartij, maar een trip naar een magisch koninkrijk. De blunder-ratio gaat exponentieel omhoog. De Krab slachtoffers lijken in een permanente shock-toestand te verkeren en raken steevast in tijdnood. De torens worden hyper-actief, ` de Krab is de Torens beste vriend' . Niemand kan veilig rokeren. De partij is altijd nieuw, vers en lollig. Kortom, schaken zoals God het bedoeld heeft, een echte test voor geest en hart. Waarvan acte!